Die Suid-Afrikaanse rooivleisbedryf staan weer voor ’n ernstige gesondheidsbedreiging: ’n bevestigde geval van bek-en-klouseer (BKS) by Karan Beef se voerkraal in Heidelberg, Gauteng. Hierdie mees onlangse uitbreking het die kommer oor die toekoms van die bedryf weer laat opvlam, veral te midde van reeds bestaande uitdagings rondom marktoegang, biosekuriteit en produsentevertroue.

Hoewel die onmiddellike impak reeds duidelik sigbaar is in die verskuiwing van markpryse en die logistieke uitdagings by groot voerkrale, moet dié voorval ook binne die breër konteks van herhalende uitbrekings oor die afgelope paar jaar in Suid-Afrika gesien word. Die vraag op almal se lippe: kon hierdie uitbreking voorkom geword het, en hoe keer ons dit in die toekoms?

Die Heidelberg-uitbreking en markonsekerheid

Op 30 Mei 2025 het Karan Beef bevestig dat beeste in hulle Heidelberg-voerkraal positief vir BKS getoets het. Die voerkraal, wat normaalweg tot 2 000 beeste per dag verwerk, moes die slagtempo dramaties verlaag na sowat 550 per dag.

Ongeveer 188 000 beeste is onder kwarantyn geplaas en boere landwyd is aangeraai om hulle speenkalwers eerder vir ’n paar weke terug te hou as om in paniek te verkoop.

Volgens die Rooivleisprodusente-organisasie (RPO) heers daar ook groot kommer oor die verspreiding van ongegronde berigte wat verwarring en paniek saai. Daar is selfs gerugte van opsetlike siekteverspreiding en wanpraktyke by veilings, maar hierdie stellings is nie bevestig nie en dra slegs by tot verdere skade aan die bedryf.

Bek-en-klouseer se impak: meer as net ’n siekte

Bek-en-klouseer is ’n hoogs aansteeklike virussiekte wat vinnig onder gesplete-hoefdiere versprei. Hoewel dit nie gevaarlik vir mense is nie, hou dit ernstige gevolge vir dieregesondheid, internasionale handel en plaaslike voedselveiligheid in.

Sedert Suid-Afrika in 2019 sy BKS-vrye status verloor het, sukkel die land om weer volwaardige toegang tot belangrike uitvoermarkte te verkry.

BKS-uitbrekings oor die afgelope vyf jaar het produksiekoste verhoog, markstelsels ontwrig en bygedra tot dalende produsentevertroue, veral onder kommersiële en opkomende boere wat op stabiele pryse en deurlopende dierebeweging staatmaak. Die onlangse uitbreking by Karan Beef kan selfs tot ’n ooraanbod van vleis in die plaaslike mark lei, aangesien groot volumes wat nie uitgevoer kan word nie, nou intern versprei moet word.

Logistieke en regulatoriese gevolge

Hoewel daar tans geen nasionale verbod op veeveilings is nie, word streng bewegingsbeheer toegepas waar uitbrekings aangemeld is. In sommige provinsies, soos die Oos-Kaap en KwaZulu-Natal, is daar spesifieke siektebestuursgebiede waar diere- en produkbewegings onderhewig is aan permitte en inspeksies.

Volgens RPO en landbou-ekonome kan hierdie beperkings ernstige implikasies hê vir die hele waardeketting van boer tot slagter. Wanneer diere nie betyds bemark of geslag kan word nie, stapel voer- en bestuurskoste op en kontantvloei droog vinnig op. Dit het veral ’n impak op kleiner boere en opkomende boere wat nie oor dieselfde finansiële buffers as groter ondernemings beskik nie.

Hoe keer ons toekomstige uitbrekings?

Die RPO, TLU SA, die Suid-Afrikaanse Veeartsenyraad (SAVC) en die Departement van Landbou, Grondhervorming en Landelike Ontwikkeling (DALRRD) het almal riglyne en strategieë ontwikkel om BKS te bestuur en toekomstige uitbrekings te voorkom.

RPO en georganiseerde landbou se rol

Die RPO werk deurlopend saam met die breër rooivleiswaardeketting en regeringsagentskappe om biosekuriteitsplanne te verbeter en ’n nasionale strategie op te stel vir volhoubare bestuur van dieregesondheid. Hulle het boere onlangs versoek om streng interne biosekuriteit toe te pas en slegs met bevestigde, betroubare inligting te werk.

TLU SA, aan die ander kant, het herhaaldelik gewaarsku teen swak grensbeheer en onvoldoende buffergebiede by wildreservate – waarvandaan BKS dikwels versprei. Hulle pleit vir verbeterde infrastruktuur, beter opleiding van staatsveeartsenykundige personeel en daadwerklike toepassing van bestaande wetgewing.

Biosekuriteit op plaasvlak

Volgens die SAVC moet alle veilings en diereverwerkingspunte oor erkende biosekuriteitsprotokolle beskik. Dit sluit in: ontsmetting van voertuie, kwarantyn van nuwelinge, behoorlike registrasie en opsporing van diere, asook die aanstelling van verantwoordelike veeartsenykundige bestuurders.

Karan Beef self het aangedui dat hulle voerkraal reeds streng maatreëls toepas, insluitend dertig dae kwarantyn van nuwe diere, reiniging van alle voertuie, en beperkte toegang vir personeel en besoekers. Tog wys hierdie uitbreking dat geen stelsel onfeilbaar is nie, en dat biosekuriteit kollektief toegepas moet word van plaas tot verwerker tot regering.

Regeringsbeleid en verantwoordelikheid

Hoewel die minister van Landbou onlangs R72-miljoen beskikbaar gestel het vir die aankoop van BKS-entstof, is daar kommer oor of die regering voldoende proaktiewe stappe doen. Kritici meen dat gereelde en strategiese inenting in hoërisikogebiede, tesame met tydige bewegingsbeperkings en beter grensbeheer, baie van die huidige uitbrekings kon verhoed het.

Daar is ook ’n beroep op die regering gedoen om Onderstepoort Biologiese Produkte (OBP) te ondersteun in hulle produksie van entstowwe, en om entstofverspreiding meer doeltreffend en deursigtig te maak.

Samewerking is die sleutel

Wat duidelik uit hierdie krisis blyk, is dat suksesvolle siektebeheer nie net op die skouers van die regering of individuele boere rus nie. Dit verg samewerking, deursigtigheid en verantwoordelikheid regdeur die waardeketting.

Soos dr Frikkie Maré van die RPO tereg opmerk, is daar nou groter nood as ooit tevore om saam te staan en saam te werk: “Ons moet saam met die regering en ander rolspelers ’n plan op die tafel sit wat die toekoms minder onseker maak. Ongegronde gerugte, paniekoptrede en verdeeldheid help niemand nie.”

Bek-en-klouseer is nie net ’n dieresiekte nie, maar ’n ekonomiese bedreiging, ’n logistieke uitdaging en ’n toets vir die samewerking in georganiseerde landbou. Terwyl die uitbreking by Karan Beef ’n harde herinnering is aan die kwesbaarheid van die bedryf, bied dit ook ’n geleentheid om prosesse te versterk, beleid te verbeter en vertroue tussen boere, verwerkers en die staat te herbou.

Met volgehoue biosekuriteit, doeltreffende entstofstrategieë en sterker samewerking kan die Suid-Afrikaanse rooivleisbedryf nie net herstel nie, maar sterker uitkom – gereed vir sowel plaaslike groei as internasionale geleenthede.

Bronne:

RPO – Rooivleisprodusente-organisasie.
Persverklaring aan produsente oor die uitbreking van BKS by Karan Beef. (4 Junie 2025)

Moneyweb – Karan Beef stops slaughtering over FMD outbreak.
Artikel deur Lindiwe Mokgoko (3 Junie 2025)
https://www.moneyweb.co.za

Farmers Weekly – FMD outbreak confirmed at Karan Beef feedlot.
Artikel deur Sabrina Dean (3 Junie 2025)
https://www.farmersweekly.co.za

BusinessTech – South Africa’s biggest beef producer hit by FMD outbreak.
Artikel deur Staff Writer (4 Junie 2025)
https://businesstech.co.za

Department of Agriculture, Land Reform and Rural Development (DALRRD).
Amptelike persverklarings en siektebeheermaatreëls rakende FMD.
https://www.dalrrd.gov.za

SAVC – South African Veterinary Council.
Biosekuriteitsriglyne en registrasievereistes vir veilings en veeartse.
https://www.savc.org.za

TLU SA – Transvaalse Landbou-unie Suid-Afrika.
Standpunte en mediaverklarings rakende bek-en-klouseerbeheer en regeringsbeleid.
https://www.tlu.co.za

Agbiz – Agricultural Business Chamber.
Kommentaar van Wandile Sihlobo oor die impak van FMD op marktoegang en pryse.
https://www.agbiz.co.za

IOL – Independent Online News.
Artikel oor regering se goedkeuring van R72 miljoen vir FMD-entstowwe.
https://www.iol.co.za

Volkskrag – Bek-en-klouseer uitbrekings en bewegingbeperkings.
Oproepe tot beperking van dierebewegings in Oos-Kaap en KZN.
https://volkskrag.co.za